GESİ SURP STEPANOS KİLİSESİ
İnceleme Tarihi : Temmuz 2006
Yeri : Gesi-Bahçeli Mahallesinde bulunmaktadır.
Bugünkü durumu : Beden duvarları büyük oranda sağlam olup, ana kubbesi yıkılmıştır. İç mekandaki alçı süslemeler ve freskoların çoğu harap durumdadır.
Tarihi : Yapının kitabesi yerinden sökülmüştür. Kilisenin geçmişi 17. yüzyıla kadar uzanmakta, 1886’da da son halini aldığı ileri sürülmektedir.
Plan ve mimari özellikleri : Surp Stepanos Kilisesi doğu-batı doğrultuda serbest haç plânlı bir yapıdır. Yapının plânı dıştan okunabilmektedir. Haçın merkezi kubbeyle örtülmüştür. Ancak bu merkezi kubbe günümüze ulaşamamış, yıkılmıştır. Kubbeye pandantifle geçilmiştir. Pandantiflerin yüzeyine İncil yazarlarının resmi yapılmıştır. Bu resimlerden apsis tarafındakiler (güneydoğu ve güneybatıdaki pandantiflerin üzerindekiler) yıpranmış olduklarından dökülmüştür. Haçın kolları tonozla örtülüdür. Kilisenin doğu cephesindeki apsisi içten ve dıştan yarım daire şeklinde yapılmıştır. Yapının batı taraftaki narteks bölümü iki katlı olarak düzenlenmiş olup üst örtüsü sivri tonozdur. Kiliseye diğer cephelerden daha gösterişli yapılmış olan batı cepheden girilmektedir. Giriş cephesi duvar yüzeyinden çıkıntı yapmış plastırlar ve silmelerle, plastırların korint tarzı başlıklarıyla etkileyici bir görünüme sahiptir. Bu cephe diğer cepheler gibi üçgen alınlıkla bitirilmiş olup, üçgen alınlığın içinde yonca biçiminde düzenlenmiş pencere açıklığı dikkati çeker. Batı cephe üçü yukarıda ikisi aşağıda toplam beş pencereyle boşaltılmıştır. Giriş kapısının üst kısmı yuvarlak kemerle çerçevelenmiş, yüzeye yüksek kabartma olarak S ve C kıvrımlı, oval madalyonlar, üzüm salkımlı süsleme yapılmıştır. Ancak bu süslemeler tahrip edilerek kırılmış, süslemelerin altında var olduğu düşünülen kitabe de yerinden sökülmüştür. Kilisenin kuzey cephesinde üst bölümde üç pencere açıklığı görülmektedir. Dikdörtgen boyutlu pencereler yuvarlak kemerle bitirilmiştir. Pencerelerden ortadaki diğerlerinden daha yüksek yapılmıştır. Bu pencerelerin altında yuvarlak bir kör kemer içinde iki dikdörtgen boyutlu pencere daha bulunmaktaymış. 
Ancak bu pencereler kapatılmıştır. Narteksin kuzey cephesinde de ibadet mekanının çıkıntı yapan köşesine açılmış bir kapı görülür. Ancak bu kapı da, narteksin kuzey cephesinin üst bölümünde batı tarafa açılan pencere gibi kapatılmıştır. Pencere ve kapı açıklıkarı ve düzenleme bakımından güney cephenin kuzey cepheyle simetrik olduğu görülmektedir. Yapının güneybatı köşesindeki tonoz kalıntısı burada bir mekan olabileceğini düşündürmektedir. Apsis Şeyda Güngör Açıkgöz’den) Kayseri Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri 769 bölümünün içinde beş pencere açıklığı olduğu tespit edilmiştir. Süslemesi : Yapının dış cephesinde özellikle batı cephede yüksek kabartma taş süslemeler vardır. Korint tarzı başlıklar, S ve C kıvrımlı silmeler, üzüm salkımlı vazolar taş bezeme örnekleridir. İç mekanda alçı malzemeden yapılmış haç biçiminde ve dairesel panolar gözlenir. Bu panoların bezemeli olup olmadıkları tam olarak belirlenememektedir. Malzeme ve teknik : Yapının inşasında düzgün kesme taş kullanılmıştır. İç mekanların bezemesinde ise alçı malzeme üzerine freskolar tercih edilmiştir. Kitabesi : Yapının kitabesi yoktur. Kitabenin bulunduğu yerden sökülmüş olabileceği düşünülmektedir. Kilisenin kuzeybatı köşesinde zemine yakın bir yerdeki taş üzerinde kısmen silinmiş durumda ermenice bir kitabe yer almaktadır. Surp Stepanos Kilisesi genel görünüş.
Tarihlendirme : 19.yüzyılın ilk yarısında Kayseri’ye gelen bazı seyyahlar bu kiliseden bahsederler. Yapıyı üslûp özellikleri bakımından 18. yüzyıla yerleştirenler olsa da Osmanlı imparatorluğunda azınlıkların yeni kilise inşa etmelerine Tanzimat sonrasında izin verildiği düşünüldüğünde ve bazı kaynaklardan hareketle yapının 1886’da bugünkü şeklini aldığı belirtilebilir.
Kaynakça:Şeyda Güngör Açıkgöz, Kayseri ve Çevresindeki 19.Yüzyıl Kiliseleri ve Korunmaları İçin Öneriler, (İ.T.Ü. Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2007, s.60-66.
