GESİ

Kayseri’ye 17 km uzaklıkta ve Kayseri’nin doğusunda, Kayseri-Sivas Caddesi’nin 16 . kilometresinden başlayıp Salkuma Köyü’ne kadar devam eden Vadi’nin Mancusun’dan sonraki kısmında, Karatepe ile Agus Tepesi arasındaki yamaçlarda olan belde. Vadinin Erciyes Dağı’na bakan yamaçlarına Güney Mahalle (Geçe) diğerine de Kuzey Mahalle veya Geçe denilir. Kapodokya Dönemine ait mağaralar, çok sayıda yeraltı şehirleri, Tıhrazlar, Roma ve Bizans dönemlerinden kalma askerî garnizonlar, kale kalıntıları, oda mezarlar, kaya kiliseleriyle çok eskizamanlardan itibaren insanların yerleştiği ve yaşadığı eski bir köydür. “Gesi” adı bir görüşe göre; Hitit Döneminden bize intikal eden tarihî bir hatıra olup anlamıyla ilgili Hititlerin kullandıkları “Luwili” dilinde Gesi, Kassa, KuwaAssa “Kutlu güzel kent” şeklinde idi. Hâkim görüşegöre de Türkçe asıllı olup isme çeşitlianlamlar verilmiştir. Aslında eski Gesi“Bâlâ Gesi” (halk dilinde “Belâsı”) ismiyle Gesi ve Efkere (Bahçeli)nin güneyinde aynı isimle anılan vadinin yamaçlarında idi. 1961 senesinde adı değiştirilerek“ Bağyurdu”na sonraları “Gezi” ve son olarak 1990 senesinde Kayseri Valiliği tarafından tekrar Gesi’ye çevrildi. XVI. yüzyıl başlarında,1500 yılında Gesi’de 35 Gebran (gayrimüslim), 13 Müslim, toplam 48 hane nüfus bulunuyordu.1831 nüfus sayımında 153 hane Müslüman ve 40 hane Hristiyan, toplam 193 hane ve 965 nüfus vardı. Hristiyanlar KuzeyMahalle’sindeki “Karabeyli” Semti’nde oturuyorlardı. Ortalama ömrün 40 yıl olduğu dönemde Gesi’de beslenme, barınma, temiz içme suyu ve salgın hastalıkların az olması insan ömrünü uzatmış ve 40–90 yaş arası insan sayısı esas nüfusun %30’una ulaşmıştı. Kayseri’de 40–90 yaş arası insan sayısı ancak 2000 yılı nüfus sayımında İl nüfusunun %26’sını bulabildi. Karamanlı olarak bilinen Hristiyanlar,1923 yılında mübadeleye tâbi oldu. Salkuma*’dan ve Nize Köyü’nden çıkan sular, diğer yerlerle birlikte Gesi arazisini ve 14km uzunluğundaki Gesi Vadisi’ne hayat verirdi. Türkülere konu olan Gesibağları/Bahçeleri XIX. Yüzyıl sonlarında 862 dönümdü. Besi yemi olarak yetiştirilen 38 dönüm yoncalık, 16 dönüm “kökboya” bitkisinin yetiştirildiği boyalık, 715 dönümlük yine boya bitkisiolan cehrilik bulunuyordu. Kökboyası ve cehri önemli ihraç ürünlerindendi. Vadi yamaçlarında şahıslara ait 8 adet undeğirmeni vardı. Bahçelerde meyvelerin kalitelisi ve her çeşidi yetiştiriliyordu. Köy’ün vadi dışında kalan arazisi kıraçve volkanik yapıdaki verimsiz alanlardır; tarım yapılabilecek 3152 dönüm arazi bulunuyordu. Arazinin dar olması insanları nakkaşlık, sıvacılık, boyacılık, taşçılık gibi meslekleri icra etmeye itti ve Türkiye genelinde en kaliteli inşaat ustalarının yetişmesine neden oldu. Ustalar çalışmaya İstanbul’a giderlerdi ve oranın hayat tarzını “İstanbul Beyefendiliğini" benimsemişlerdi. Üç hamam, iki cami, iki mescit, bir namazgâh, sekiz çeşme, iki kilise, sekizd ükkân, bir adet mağaza Gesi’nin kültürel ve ticarî varlıklarıydı. XIX. yüzyıl sonlarında köyde dört mahalle mektebi vardı. Üç müderrisi bulunan medrese, yıllık ücreti talebe başına bir altın lira olan iki özel mektep, Köy’e dışarıdan okumaya gelen yabancı talebelerin kalacağı vakıf hâline getirilmiş iki ev, 1908 yılında öğretime açılan beş sınıflı ilk mektebi bulunan bir eğitim merkeziydi. Deli Muallim(Mehmet Türkaslan, ö.1949), Öğretmen Cevat Esen (1900–1981), Öğretmen Mithat Aytekin (1900–1972), Aydınlı Müderris Abdurrahman Efendi (ö.1893), Elibüyükzade Müderris Osman Efendi(ö.1896), Müderris Hacı Abdülhamid Efendi (ö.1884), Hafız Mustafa Efendi (ö.1897), Halis Mehmed Efendi (ö.1895), Müderris Osman Efendi gibi hocalar ve öğretmenler; Kaymakam Halil Bey (ö.1905), Nahiye Müdürü Ethem Ruhi Öker(1900–1977) gibi idareciler, Köy’de yetişenler arasında bulunuyordu.Gesi1925yılında nahiye oldu.1951yılında Türkiye’de ilk defa bir bucak merkezinde köy halkı tarafından ortaokul yaptırıldı ve 15 değişik köyden gelen öğrenciler burada okudu. 1912 yılında kurulan Belediye teşkilatı 1935’te kaldırıldı. 1965’te tekrar belediye kuruldu.1935 nüfus sayımında 1218, 1965’te 1560, 2007 yılında yeni kurulan mahallelerle birlikte nüfusu 26.749 oldu. Hâlen Melikgazi ilçesine bir mahalledir.

Kaynakça: Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul 1993, s. 283 ; Cevat Esen, KAYTAM Arşivi, Basılmamış Hatıralar; Gesi mezarlığı mezar kitabeleri ; H. Cömert, Kayseri’de ilk Nüfus Sayımı 1831, Kayseri 1993, s. 71; Kayseri İl Yıllığı 1968 , s. 84 ; KAYTAM Arşivi, 183 numaralı “Defteri esas-ı emlak” ve 114 nolu İnbaşı, 16. YBKayseri, Kayseri 1992, s. 90 .

                                                    HÜSEYİN CÖMERT 

(KAYNAK:KAYSERİ ANSİKLOBEDİSİ)